Prawidłowy rozwój mowy dziecka stanowi podstawę rozwoju jego osobowości i jest narzędziem w poznawaniu świata. Dzięki rozumieniu mowy poznaje otaczający go świat, a umiejętność mówienia pozwala wyrazić swoje spostrzeżenia, uczucia, pragnienia. Rozwój mowy nie przebiega identycznie u wszystkich dzieci, zróżnicowane jest tempo tego rozwoju uzależnione od wielu czynników takich jak: funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, budowy narządów mowy, prawidłowego słuchu oraz wpływu środowiska, w którym dziecko przebywa. Według Leona Kaczmarka w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy:
OKRES MELODII – przypadający na pierwszy rok życia. Dziecko w tym okresie głuży i gaworzy. W głużeniu, czyli nieświadomym ćwiczeniu narządów artykulacyjnych, pojawiają się samogłoski, spółgłoski. W gaworzeniu, które pojawia się około szóstego miesiąca życia, dziecko zaczyna naśladować dźwięki, trenując już świadomie słuch. Pod koniec pierwszego roku życia dziecko dużo już rozumie, spełnia proste polecenia. Pojawiają się pierwsze wyrazy(mama, tata, baba).
OKRES WYRAZU (1-2roku życia) – dziecko wypowiada coraz więcej pojedynczych wyrazów, które mogą być zniekształcane pod względem brzmieniowym. Charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub ostatniej. Grupy spółgłoskowe są upraszczane, a głoski zmiękczane. Kolejność sylab w wyrazach często jest przestawiana. Ze spółgłosek dziecko wymawia: p, b, m, t, d, n, ś.
OKRES ZDANIA (2-3roku życia) – dziecko zaczyna rozumieć mowę osób najbliższych, dotyczącą tego, co się dzieje „tu i teraz”. Pierwsze zdania są dwuwyrazowe i twierdzące. Pojawiają się zdania pytające i rozkazujące. Dominują rzeczowniki jako nazwy konkretnych przedmiotów występujących w otoczeniu dziecka. Pojawiają się liczebniki: jeden, dwa, trzy. W zasobie fonetycznym pojawiają się głoski: pi, bi, mi, f, w, fi, wi, ś, ź, ć, dź, k, g, ki, gi, ch, l. Głoski, których wymowa sprawia dziecku trudności, zastępowane są łatwiejszymi.
OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ (3-7 roku życia) – w tym okresie dziecko zdobywa umiejętność wymawiania pełnego zasobu głosek języka polskiego. Pojawiają się kolejne głoski, najpóźniej dzieci uczą się wymawiać głoski szumiące: sz, ż, cz, dż oraz głoskę r. W mowie dzieci występuje wiele uproszczeń grup spółgłoskowych, przestawień głosek w obrębie wyrazów lub też ich skracanie. W pierwszej fazie tego okresu dzieci tworzą neologizmy językowe(„tata to czytacz”- bo dużo czyta). Nie należy jednak utrwalać tych form. Zawsze po takiej wypowiedzi należy podać dziecku prawidłową nazwę.
Dziecko 3-letnie komunikuje się z otoczeniem za pomocą zdania kilkuwyrazowego. Mówi chętnie i dużo. Zaczyna zadawać wiele pytań. Rozumie to, co do niego mówimy, jeśli treść wypowiedzi nie wybiega poza wcześniejsze doświadczenia.
Dziecko 4-letnie rozumie i wykonuje polecenia, również te, które dotyczą wyrażeń przyimkowych(na stole, pod stołem, w pudełku, do kosza itp.). dziecko potrafi rozmawiać o przeszłości i przyszłości. W wypowiedziach występuje wiele form agramatycznych. Zadaje bardzo dużo pytań.
Dziecko 5-letnie wypowiada się w formie wielozdaniowej. Chętnie opowiada o przebiegu jakiegoś wydarzenia uwzględniając kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo- skutkowe.
Koniec wieku przedszkolnego przynosi rozwój zdolności narracji, dziecko potrafi opowiedzieć kilkoma zdaniami co działo się w przedszkolu lub wydarzyło na wycieczce. Ustalenie się wymowy w zakresie poprawnej artykulacji powinno zakończyć się do szóstego roku życia, ale proces rozwoju języka nadal trwa.
STYMULOWANIE ROZWOJU MOWY W DOMU
Podstawową zasadą stymulacji rozwoju mowy jest rozmowa z dzieckiem. Rozmowa powinna pobudzać dzieci do wymiany myśli, zadawania pytań, porządkowania i rozszerzania wiadomości. Należy pamiętać, iż dzieci naśladują swoich rodziców, dlatego też starajmy się mówić wyraźnie, poprawnie budować zdania, nie spiesząc się i nie krzycząc. Utrzymujmy kontakt wzrokowy z dzieckiem. Słuchajmy i reagujmy na to co dziecko mówi. Nie zdrabniajmy wyrazów, gdyż dziecko wyrabia sobie wówczas błędny wzorzec słuchowy wyrazów, co utrudnia mu prawidłowe przyswajanie mowy. Czytajmy dziecku wiersze, opowiadania, bajki, rymowanki, zadawajmy pytania dotyczące treści.
Naturalny trening narządów mowy odbywa się podczas jedzenia-dlatego ważnym jest żeby już od momentu pojawienia się pierwszych zębów wprowadzać do jadłospisu dziecka coraz więcej pokarmów stałych- przedszkolakowi nie należy podawać papek, zmiksowanych zupek, ale duże ilości twardych surówek, owoców, warzyw, pieczywa ze skórką- dziecko powinno rozdrabniać jedzenie zębami i językiem. Gryzienie, rozdrabnianie, formowanie kęsów, przesuwanie ich językiem w stronę przełyku-wszystko to sprzyja wzmacnianiu mięśni artykulatorów – (WARG, JĘZYKA, ŻUCHWY, PODNIEBIENIA MIĘKKIEGO) –od ich sprawnego działania zależy prawidłowa realizacja wszystkich głosek.
Logopeda przedszkoln
